TS EN 60364-7-702

Manisa’daki Trajediden Ders Almak: Havuzlarda Elektrik Güvenliği ve 60364-7-702 Standardı

Geçtiğimiz haftalarda Manisa’da yaşanan, kamuoyunu derinden sarsan trajik olay hafızalarda taze ama unutup önümüze bakacağız ne yazık! Sevilen, seçilmiş başkan, bir havuzun makine dairesinde var olan elektrik kaçağı sonucu hayatını kaybetti. İlk bakışta talihsiz bir "kaza" gibi görünse de bu tür olaylara bir mühendis gözüyle baktığınızda başka bir gerçeklik ortaya çıkıyor: Tıpkı İzmir vakasında olduğu gibi ölümler bilgi eksikliği, denetimsizlik ve ihmalin sonucudur.
Olay yeri bir havuzun makine odası olduğuna göre, ortamda yüksek nem, su ile temas ihtimali yüksek cihazlar, metal gövdelere sahip pompalar ve panolar, ve çoğu zaman çalışıyorsa “güvenlidir” sanılan elektrik sistemleri vardır. Tam da bu nedenle, TS EN 60364-7-702 standardının (ve benzer bir dolu standardın) varlığı bir lüks değil, hayati bir zorunluluktur.

Bu Standart Neyi Kapsar, Neden Var?

IEC 60364 standardının parçası olan bu alt bölüm, yüzme havuzları ve benzeri ıslak hacimlerdeki elektrik tesisatının nasıl yapılması gerektiğini açıkça tanımlar. Sadece havuzun içi değil, çevresi ve suya yakın tüm bölgeler bu kapsamdadır.

 

Bu satırların yazarının turizm yapıları ile tanıştığı 90'larda bile yüzme havuzlarında yerleşmiş olan kural, havuz içi aydınlatmaların 12 V ile çalıştırılmasıdır. Buna uymayan pek olmaz ama 7-702 alt bölümü bunla da yetinmeyip 12 V güvenli gerilimin üretildiği kaynağın da yeterince uzakta olmasını ister. Bunu sağlayamayan veya düşük gerilim kaynağının güvensiz olduğu havuzlar daha çoktur. Sualtı aydınlatma armatürünün EN 60598-2-18 şartlarını sağlaması da istenir. Bir site yöneticisi havuza armatür sipariş edecekse bu kurala değil fiyatına dikkat eder, aman dikkat!  

 

60364-7-702’nin Temel Kuralları (*)

Standardın en dikkat edilesi kısmı “zonlama” yani bölgelendirme ilkesi ve düşük gerilim mecburiyetidir. Havuz ve çevresi, Zone 0, Zone 1, Zone 2 olarak 3 bölgeye ayrılır. Her bölgeye yerleştirilebilecek cihazların tipi, IP koruma sınıfı, gerilim sınırı kuralda açıkça belirtilmiştir.

Örneğin:

Zone 0: Su yüzeyinin içi ve taşma bölgesi. Burada sadece SELV ile çalışan (güvenli ekstra düşük gerilim, maks. 12 VAC veya 30 VDC) cihazlar kullanılabilir.
Zone 1: Havuz kenarından 2 metreye kadar olan alan. IPX4 koruma sınıfı ve RCD zorunluluğu vardır.
Zone 2: Daha geniş çevre, yine benzer koruma kriterleri ile sınırlıdır.

 

Havuzu temizlemek için kullanılan elektrikli ekipmanlar ancak havuz boşken kullanılabilir ve 30 mA duyarlılıkta röle ile korunmalıdır. 

 

Zone 0 ve 1 içine, prizler dahil hiçbir dağıtım tablosu veya kontrol tablosu konamaz.  

 

Bu acı vakadan ders çıkaran bir sitenin havuzunda yaptığımız incelemede, makina dairesi kapısının herkesçe açılabilmesi ve 20 cm suyla kaplı oluşu, kontrol panosunun uygunsuzluğu, havuzun parsel sınırında yapılmış olması nedeniyle komşu parselden gelebilecek risklere açık oluşu ve sınır duvarı üzerindeki çevre aydınlatma armatürleri gibi uygusuzlukları yakalamak şaşırtıcı olmadı.  

 

 

Makine Dairesi

Bir yüzme havuzu deyince akla genellikle mavi sular, şezlonglar, çocuk kahkahaları gelir. Ancak bu eğlencenin arkasında çalışan elektrikli sistemlerin varlığı çoğu zaman göz ardı edilir. Özellikle havuzların makine daireleri, suyla temas etmiş cihazların bulunduğu, metal aksamın bol olduğu, nemin sürekli olduğu, hatta zaman zaman zeminlerde su birikintilerinin oluştuğu yerlerdir.
Bu tip bir ortamda, herhangi bir izolasyon hatası, gevşek bir terminal, nemden dolayı oluşan yüzeysel kaçaklar veya eksik topraklama—her biri ölümcül sonuçlar doğurabilir. Ve genellikle bu bölgeler, "çalışıyor mu?" mantığıyla bakılıp geçilen, kullanıcıya değil yalnızca bakım personeline açık olan sahalardır.

 

Havuzlar, "denge deposu", pompa ve filtre odasını da içine alan bir makine dairesi ile birlikte inşa edilirler. Denge deposu, taşmadan gelen suyun biriktirilmesinde ve sirkülasyon pompasının emiş yapacağı hazne olarak görev yapar. Havuzun berraklığı, pompa(lar), kum vb. filtreler, kimyasal katkılar vs ile sağlanır. 7-702'de makine dairesi ile ilgili özel kurallar yoktur zira burası genel elektrik standartları ile zaten korunmalıdır. Yani doğrudan ve dolaylı temasa karşı önlemler ihmal edilemez. Bu odada çalışan operatörün ayağı suya değecekse -kuşkusuz giyilen ayakkabı ve ekipmana bağlı olarak- alınan riskler değişir. "İçeri sürekli çizmeyle giriyoruz" diyemezsiniz zira su ve sürekli nem tüm ekipmanın ömrünü kısaltır ve riskleri büyütür. Bu oda iyi havalandırılmalıdır zira genelde kimyasalların bulunduğu odalardır. Odanın topraklama sisteminin sürekliliği test edilmeli, sadece ölçülen değere değil, bağlantı güvenliğine de odaklanılmalıdır. Korozyon, var sanılan bağlantıları koparabilir. Eşpotansiyel dengeleme, tüm açıktaki metal kısımların aynı potansiyele getirilmesi gerekir. Odanın etkin bir biçimde aydınlatılması riskleri azaltacaktır. Böyle bir odada, öncelikle açıkta tehlikeli gerilim taşıyan bir iletken bırakamazsınız. Bu "doğrudan temasa" karşı koruma demektir. Sonra, normalde elektrik olması beklenmeyen metal, iletken kısımlarda tehlikeli gerilim oluşmayacağını garanti edersiniz, işte bu da "dolaylı temasa" karşı korumadır. Bunun için bilindiği üzere en etkili silahımız toprak kaçağı röleleridir (RCD). 30 mA eşikli, sıkça fonksiyon testi yapılan bir röleniz var mı? Bu odanın tüm enerjisi bundan veya varsa partnerlerinden geçmelidir.  

Elektrik kaçaklarını mümkün olduğunca önlemek, kaçak oluştuğunda zarar vermeden devreyi kesmek, insanların doğrudan ya da dolaylı temas durumunda hayatta kalmalarını sağlamak. Tüm bu amaçların gerçekleşebilmesi, proje aşamasından devreye almaya kadar her adımda standartlara bağlı kalınmasına bağlıdır. Ne yazık ki bu, çoğu zaman teoride kalıyor.

Teoriden Pratiğe Geçmeyen Standartlar

Sahadaki en büyük sorunlardan biri, bu standartların çoğu zaman ya hiç bilinmemesi ya da sadece proje çizim aşamasında “gözükmesi” ama uygulamada takip edilmemesidir. Denetim mekanizması ya zayıftır ya da sadece görünüştedir. Ve sonuçta karşımıza çıkan tablo: Görünüşte çalışan ama içinde ölümcül kusurlar taşıyan bir sistem.

 

Manisa’da Ne Oldu?

Olayın tüm teknik detayları kamuoyuna yansımadı. Su sızıntısıyla temas etmiş izolesiz bir bağlantı, gövdesi enerjilenmiş bir motor ya da pano, RCD’nin olmaması veya bozuk olması, gövde topraklamasının olmaması, zemin yalıtımı eksikliği veya yanlış montaj... Hangisi olursa olsun, sonuç ortada, daha acısı: Bu ölüm büyük ihtimalle tamamen önlenebilirdi.
Artık “Olduktan Sonra” Değil, “Olmadan Önce” Müdahale Zamanı

 
Tesis yöneticileri, belediyeler, apartman yöneticileri ya da işletmeciler… Bir havuzunuz varsa, artık şu soruyu kendinize sormak zorundasınız:
“Tesisimizdeki elektrik sistemi 60364-7-702 standardına uygun mu?” 

Yanıtınız "emin değilim" ise bu eşittir "HAYIR"dır. Emin olmanın yolu:
Yetkili bir mühendise tesisinizi denetletmek, kaçak akım röle testlerini yaptırmak, topraklama sürekliliğini doğrulamak, eşpotansiyel bara kontrolü yaptırmak, standartlara uygunluk raporu almak.

 
Bu işlemler bir maliyet değil, bir hayat sigortasıdır.
Son Söz
Manisa’da yaşanan acı olay, sadece yerel bir trajedi değildir. Bu ülkedeki binlerce havuzun, süs havuzunun, aquaparkın, spa merkezinin, otelin ve belediye tesisinin aynı riskleri taşıyıp taşımadığını sormamız gerekiyor.
Hayat, "çalışıyor gibi görünen" sistemlere emanet edilmez.

 

*Meslektaş Sn Ali Fuat Aydın'ın odanın sitesindeki yazısından benim faydalandığım gibi siz de faydalanabilirsiniz.  

**Meslektaş Sn Sabri Günaydın'ın yazısından da faydalanılabilir.