2011'de hayatımıza giren ilk halinden sonra, onbir yılda altı kez güncellenen, ENERJİ KAYNAKLARININ VE ENERJİNİN KULLANIMINDA VERİMLİLİĞİN ARTIRILMASINA DAİR YÖNETMELİK, hedeflerinin ne kadarına ulaşmıştır, tahmin etmek güç değil.
Temasta olduğumuz bazı işletmelerden gelen “acil” vurgulu talepler, düzenlemede tarihlenen bir hedefin vadesinin dolduğuna işaret etmekte. Eğer erteleme olmaz ise toplam inşaat alanı en az yirmi bin metrekare veya yıllık toplam enerji tüketimi beş yüz TEP ve üzeri olan ticari binalar ve hizmet binaları, enerji yöneticisi görevlendirmenin yanında 2023 sonuna kadar, TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemini de kurarak belgelendirecektir. İlgili yönetmelik maddesi şöyledir.
TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi belgelendirilmesi zorunluluğu için süreler
GEÇİCİ MADDE 14 – (Ek:RG-25/1/2020-31019) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 8 inci maddenin ikinci fıkrasında yer alan hüküm en geç 2023 yılı sonuna kadar yerine getirilir.
TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sisteminin, işletmelerde kalite yönetim birimleri tarafından yürütülecek ancak teknik departmanların başarısı ile semeresi alınabilecek bir sistem olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Konuyu danışacak firma arayan işletmelerden öğrendiğimize göre, yönetmeliği yorumlamada hata yapılmaktadır. Enerjiyi “yönetmek” denince, -öncelikli olarak elektrik enerjisinin- çok sayıda tüketim noktasına konulacak enerji sayaçlarının, merkezi bir birimle ve sıkça okunması, verilerin kayda alınıp raporlanması işini yapan sistemlerin anlaşıldığı gözlenmiştir. Evet ölçmek işin önemli bir parçasıdır. Zira Peter Drucker'ın dediği gibi “ölçemediğiniz şeyi yönetmezsiniz” ancak bütçeniz sınırsız değilse, işe her elektrik tüketim noktanızı ayrı ayrı ölçerek başlamazsınız. İşletmeleri bilinçsiz biçimde yönlendirerek, kârını maksimize etmek için yüzlerce noktadan sayaç okuyacak sistemleri satmaya çalışan hizmet sağlayıcılar olacaktır. Ya da düzenlemenin doğasını bilmeyen teknik yöneticiler de bu yanlış beklentide olabilir. Peki ISO 50001 doğru yönetildiğinde nasıl çalışıyor?
ISO 50001 de 9001 ve 14001 gibi belge sağlayıcı akredite kuruluşların eğitimleri, denetimleri vs. uzun bir sürecin (edit: asgari 6-7 ay) sonunda elde edilmektedir. İşletmeler kendi iniyasitifindeki (tedarikçilerin enerji verimliliği kapsanmaz) konularda bir enerji yönetim sistemini kurmalı, uygulamalı, sürdürmeli ve sürekli iyileştirmelidir. Bu standart, işletmelerin enerji politikaları ve hedefleri belirlemesini, enerji tüketimini ölçmesini, analiz etmesini ve iyileştirmeler için eylemler planlamasını gerektirir. İşin personel boyutu da, mevcut cihazların verimliliğinin farkedilmesi de hatta bundan böyle satın alınacak ekipmanın verimliliğini garanti etmek amacıyla satınalma birimlerinin eğitilmesi de sisteme dahildir. Patronaj kısmı ayrıca önemlidir, zira sistem ilk sonuçlarını vermeye başlayıp örneğin otelin soğuk odalarının çok verimsiz olduğu raporlandığında, hedefe ekipman yenilemenin konulup konulamayacağı üst yönetime bağlıdır. Enerjide iyileştirme (birim çıktı başına harcanan enerjide azalma) hedeflerini koymak ve hedefi tutturmak için sürekli iyileştirme yapmak şarttır. Hedefler üst yönetim onayıyla konur. Patronaj, verimsiz chiller grubunu yenilemeyi göze almaz ise oradan bir hedefleme yapamazsınız.
Örneğin bir resort oteldeki EnYS nasıl işler? Otelin en çok enerji tüketilen yerleri, soğutma (chiller), çamaşırhane, mutfak, havuzlar olarak sıralanabilir. En büyük tasarruf hedeflerine buralardan ulaşmak için bunların bağımsız tüketimlerini ölçmek zorunludur ama bu tüketimi yaparken ne çıktı verdiğine bakılmaksızın EnYS çalışamaz. Yani çamaşırhane tüketimini ölçmek en kolayıdır ancak o enerji karşılığında kaç m2 çarşaf, kaç havlu yıkandığı bilinmeden sonraki ay tüketiminin -varsa- iyileşme oranı bilinemez. Bu zorluk, o ayda konaklanan gece sayıları kıyaslanarak belki aşılabilir. Keza mutfak departmanı için de aynı zorluk vardır. Havuzlar için, harcanan enerji/havuzun işletildiği gün sayısı formülü iş görecektir. Havuz pompalarının yenilenmesi, filtre temizlikleri, sürücülü motorlar vb. iyileştirmelerinin getireceği sonuçlar bu formülde kendini gösterir. Öyleyse siz bu büyük tüketicilerle ilerleme sağlayabilecek iken misafir yatak odalarının enerjisini ölçerek işe başlayamazsınız. Zira hem getirisi az olacaktır hem de EnYS konfordan tasarruf etmenizi asla beklemez. Misafir odasını soğutmak için gönderdiğiniz soğuk suyun sıcaklığını 1-2 derece yükseltmekle hedefinize erişmeniz istenmez. Misafir şikayetçi olabilir.
Turizm konaklama işletmelerinde, işin doğası gereği EnYS kurmak bir endüstri tesisine göre daha zor olabilir. Zorluklar nelerdir? Yukarıda değinildiği gibi harcanan enerjiyi kaç birim çıktı için harcadığınızı ölçmek kolay olmaz. Bulaşık makinesinin tabak başına harcadığı enerji üzerinden mi hedef planlanacaktır, konaklayan misafir başına mı? Diğer bir zorluk, enerji tasarrufu sağlarken konforu düşürüp düşürmediğiniz olabilir. Konforla yakın ilişkili diğer parametre ise iklimdir. Bu yılın Haziran ayında konaklayan misafir adedi ile önceki yılın aynı ayını kıyaslamak kolaydır ancak geçen yıl çok daha sıcak ve nemli geçti ise bu yıl ki konaklama başına enerjiyi düşürdüğünüzü sanırken yanılgıya düşebilirsiniz. Günlük hava durumu kaydını almak bir kereste fabrikasında önemsiz iken otelde çok önemlidir.
EnYS de cihaz verimliliği yanında personel eğitimi de oldukça önemlidir. Satınalma birimleri enerji tüketen cihazlarla ilgili alım kararı verirken en düşük fiyatı seçmenin konforundan mahrum kalacaktır. Satınalma maliyeti ile değil toplam sahip olma maliyeti (Total Cost Ownership) ile karar verilmelidir. Bir otelde mekanik otomasyon sistemini yöneten personelin EnYS de ne kadar kritik bir personel olduğu tartışmasızdır. Personelin yapacağı yanlış planlamalar ve eylemler çok miktarda enerjiyi boşa harcayabilir. Örneğin bir konferans salonu boşaldıktan sonra soğutma ve havalandırmanın 3 saat daha çalışması kabul edilemez. EnYS kritik personeli bulmayı ve onu hedeflemede bir bileşen yapmayı gerektirir. Örneğin sızdıran soğuk oda kapı contalarını değiştirecek personel de, o kapıyı gerektiğinden fazla açmayacak aşçı da kuşkusuz kritiktir.
Anlaşıldığı
üzere 2023 sonuna kadar ISO 50001 için bir akredite kuruluş ile
protokol yaparak eğitimleri almak, denetimlere başlamak kaçınılmaz
görünüyor. Üst yönetimin 50001 hedeflerine sahip çıkması
zorunludur. Çünkü özellikle tesisiniz eski ise raporlar kimi
cihazların hurdaya ayrılması gereğini kısa zamanda
gösterecektir. Ama hedeflerin küçük tutulması ile bile ciddi
tasarruflar elde edilebilir. (edit) Ekipmana hiç para harcamadan sadece personel bilinçlenmesi ile tasarrufa başlanabilir. EnYS ile finalde %25-30 tasarrufa erişilebileceği deneyimlenmiştir.
ISO 50001'e geçiyoruz diye 100-200 noktaya enerji sayacı koymalıyız diyecek biri çıkarsa karşınıza, çay ikram edip nazikçe uğurlamanız gerektiğini artık biliyorsunuz.
(edit) Önemli enerji kullanım alanlarını (ÖEK) belirlerken Pareto (80/20), kuralı kullanılır. Bir bütünün sadece %20'sini örnekleyerek, %80'ini temsil edebilecek sonuçlar elde edilebilir. ÖEK sayısında 5-7'yi aşmayıp EnYS yönetimini zorlaştırmamak önemlidir.